"Φίλε μου Γιάννη,
Από την μία μεριά θέλω να σου δώσω συγχαρητήρια. Από την άλλη, λόγω της ειλικρινούς φιλίας μας, νιώθω την ανάγκη να πω ότι άξιζες κάτι καλύτερο από το τιμόνι της οικονομίας αφού το πλοίο προσέκρουσε στα βράχια.
Ξέρω ότι, με τον έμφυτο ενθουσιασμό σου, το εννοείς όταν λες ότι υπάρχουν πολλές δυνατότητες να βγει η χώρα από την Κρίση. Είναι ο ίδιος ενθουσιασμός που σε έκανε τότε, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, να πιστέψεις (όταν όλοι σε κορόιδευαν) πως η Ελλάδα μπορεί να μπει στην ευρωζώνη – μια πίστη που σχεδόν μόνος σου μετέτρεψες (από την θέση του Προέδρου του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων, και βασικού διαπραγματευτή με τους ευρωπαίους) σε πραγματικότητα.
Όμως, Γιάννη, αυτή την φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τότε, στα 1995, η Ευρώπη δημιουργούσε κάτι το νέο και συναρπαστικό. Το ερώτημα τότε ήταν αν μπορεί η μικρή και σαθρή Ελλάδα να γίνει αποδεκτή σε αυτό το νέο δημιούργημα, στο ευρωσύστημα, με μια άμβλυνση και κάπως δημιουργική ερμηνεία των όρων που ίσχυαν. Σήμερα η Ευρώπη αποδομείται. Μια άμβλυνση και κάπως δημιουργική ερμηνεία των όρων του τωρινού «παιγνίου» δεν θα βοηθήσει. Και δεν θα βοηθήσει ούτε εμάς, την Ελλάδα, αλλά ούτε και εκείνους, τον «σκληρό πυρήνα» της Ευρώπης.
Αποδεχόμενος την θέση του υπουργού Oικονομικών αποδέχθηκες δύο γιγαντιαίες προκλήσεις. Η πρώτη αφορά, προφανώς, στις διαπραγματεύσεις για το Μνημόνιο 3. Η δεύτερη σχετίζεται με τις εσωτερικές «μεταρρυθμίσεις» για τις οποίες τόσο πολύ έχεις δουλέψει κι έχεις επιχειρηματολογήσει από την θέση του Γενικού Διευθυντή του ΙΟΒΕ.
Ως προς το δεύτερο, όλοι θα καραδοκούν περιμένοντας να δουν πώς θα υλοποιήσεις τις μεταρρυθμίσεις που πρότεινες όλον αυτόν τον καιρό, καθώς και το αν τελικά θα οδηγήσουν (σε περίπτωση που εισαχθούν) στην ώθηση της οικονομίας που προέβλεπε το ΙΟΒΕ (π.χ. θεαματική αύξηση του ΑΕΠ). Γνωρίζεις ότι διαφωνούσα με εκείνες τις προβλέψεις σας. Πολύ φοβάμαι όμως, όχι ότι θα διαψευθείς από τα πράγματα, αλλά ότι δεν θα «προκάνεις» (πού ’λεγε κι ο Χαρίλαος) καν να εισάγεις τις μεταρρυθμίσεις σου καθώς ο εκτροχιασμός του τραίνου της Ευρώπης θα δημιουργήσει τέτοια πενία και τόσους κραδασμούς που η χώρα θα αποδειχθεί μη μεταρρυθμίσιμη για πολλά έτη μετά το τέλος της υπουργικής σου θητείας. Με απλά λόγια, η πρώτη σου πρόκληση, η ευρωπαϊκή διαπραγμάτευση, θα προσδιορίσει το αν θα σου δοθεί η ευκαιρία να έρθεις αντιμέτωπος με την δεύτερη. Είναι κάτι που ξέρω ότι γνωρίζεις αλλά απλά το καταγράφω επειδή δεν πρέπει να κριθείς από την μη εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στις οποίες πιστεύεις βαθειά όταν για αυτήν (την μη εφαρμογή) θα φταίει η αποδόμηση της Ευρώπης.
Ας έρθουμε όμως τώρα στην πρώτη και βασική σου πρόκληση, σε αυτά που θα βρεις μπροστά σου στην Εσπερία. Γιάννη, δεν υπάρχει χρόνος πια για επιμήκυνση του προβλήματος. Τα Μνημόνια 1&2, σε τελική ανάλυση, είχαν την λογική του να κερδίσουμε χρόνο μπας και ορθοποδήσουμε. Διαφωνήσαμε, εσύ κι εγώ, ως προς την σοφία αυτής της «στρατηγικής». Όμως, αυτή μας η διαφωνία έχει γίνει πλέον «ακαδημαϊκή». Κι αυτό επειδή ένα τρίτο Μνημόνιο δεν θα μας εξασφαλίσει χρόνο καθώς η άμμος στην κλεψύδρα του ευρώ τείνει να σωθεί. Όσο ρέει ακόμα, κι όσο σου δίνεται η δυνατότητα να πεις δυο ή τρία πράγματα στο Ecofin, πρέπει να την χρησιμοποιήσεις όχι για να πετύχεις μια καλή «παράταση» για την Ελλάδα αλλά για να αλλάξεις τους όρους της συζήτησης. Για να το πω απλά, αν επιστρέψεις από την επόμενη Σύνοδο με καλύτερους όρους του Μνημονίου 2, τότε το φθινόπωρο η ιστορία θα σου επιφυλάσσει την πιο άδικη τιμωρία έλληνα υπουργού: του να αναγκαστεί ο άνθρωπος που προσέφερε τα μέγιστα για να είναι η Ελλάδα στο ευρώ να παρακολουθεί από την Πλατεία Συντάγματος την έξοδο της χώρας από ένα ευρώ υπό συνολική κατάρρευση.
Μπορείς μόνος σου να σταματήσεις την
επερχόμενη λαίλαπα; Δεν γνωρίζω. Αλλά θα μοιραστώ την έμφυτη αισιοδοξία
σου και θα καταθέσω περιληπτικά μερικές σκέψεις αναφορικά με το βασικό
ζητούμενο: Πρέπει να δεσμεύσεις του ευρωπαίους σε μια-δυο κινήσεις που
θα τους αποτρέψουν να μας αποβάλουν από το ευρώ (σε μερικούς μήνες) και
οι οποίες, παράλληλα, θα αλλάξουν την ημερήσια διάταξη στην Ευρώπη προς
μια κατεύθυνση που μπορεί να σώσει το καταρρέον ευρωσύστημα. Ποιες είναι
αυτές;
Κίνηση 1: Να μην ζητήσεις νέα δάνεια, παρά το γεγονός ότι ξέρεις καλά πως το χρονοδιάγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, δεν βγαίνει με τα συμφωνημένα ποσά. Αντί για νέα δανεικά, να προτείνεις στο Ecofin τα κεφάλαια που πηγαίνουν στις τράπεζες για ανακεφαλαιοποίησή τους να μην καταγράφονται στο ελληνικό δημόσιο χρέος (και να μην χρειάζεται η αποπληρωμή τους από το ελληνικό δημόσιο). Αντίθετα, να πηγαίνουν κατ’ ευθείαν από το EFSF-ESM στις τράπεζες με το πρώτο να λαμβάνει ως αντάλλαγμα κοινές μετοχές τους, και, σε συνεργασία με την ΕΚΤ και την EBA (European Banking Authority), να επιβλέπει την εξυγείανση των τραπεζών. Όταν οι τράπεζες ορθοποδήσουν, το EFSF-ESM να πουλήσει αυτές τις μετοχές αυτές και τα δάνεια αποπληρώνονται χωρίς την ανάμειξη του ελληνικού δημοσίου.
Το πλεονέκτημα αυτής της κίνησης (σε σχέση με την «επιτυχία» μιας επιμήκυνσης και νέων δανείων) είναι τριπλό: Πρώτον, απελευθερώνεις 30 δις από τα κονδύλια του 2ου Μνημονίου. Δεύτερον, βάζεις στο παιχνίδι, στο πλευρό της Ελλάδας, τους Rajoy και Monti. Τρίτον, και σημαντικότερο, καθιστάς την υπόλοιπη Ευρώπη συνέταιρους του ελληνικού τραπεζικού συστήματος καταργώντας ουσιαστικά την απειλή αποπομπής της Ελλάδας από το ευρώ.
Κίνηση 1: Να μην ζητήσεις νέα δάνεια, παρά το γεγονός ότι ξέρεις καλά πως το χρονοδιάγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, δεν βγαίνει με τα συμφωνημένα ποσά. Αντί για νέα δανεικά, να προτείνεις στο Ecofin τα κεφάλαια που πηγαίνουν στις τράπεζες για ανακεφαλαιοποίησή τους να μην καταγράφονται στο ελληνικό δημόσιο χρέος (και να μην χρειάζεται η αποπληρωμή τους από το ελληνικό δημόσιο). Αντίθετα, να πηγαίνουν κατ’ ευθείαν από το EFSF-ESM στις τράπεζες με το πρώτο να λαμβάνει ως αντάλλαγμα κοινές μετοχές τους, και, σε συνεργασία με την ΕΚΤ και την EBA (European Banking Authority), να επιβλέπει την εξυγείανση των τραπεζών. Όταν οι τράπεζες ορθοποδήσουν, το EFSF-ESM να πουλήσει αυτές τις μετοχές αυτές και τα δάνεια αποπληρώνονται χωρίς την ανάμειξη του ελληνικού δημοσίου.
Το πλεονέκτημα αυτής της κίνησης (σε σχέση με την «επιτυχία» μιας επιμήκυνσης και νέων δανείων) είναι τριπλό: Πρώτον, απελευθερώνεις 30 δις από τα κονδύλια του 2ου Μνημονίου. Δεύτερον, βάζεις στο παιχνίδι, στο πλευρό της Ελλάδας, τους Rajoy και Monti. Τρίτον, και σημαντικότερο, καθιστάς την υπόλοιπη Ευρώπη συνέταιρους του ελληνικού τραπεζικού συστήματος καταργώντας ουσιαστικά την απειλή αποπομπής της Ελλάδας από το ευρώ.
Κίνηση 2: Να επικαλεστείς πάμπολλα
παραδείγματα (π.χ. τα χρέη της Βρετανίας προς τις ΗΠΑ μετά τον 2ο
Παγκόσμιο Πόλεμο) ζητώντας moratorium των αποπληρωμών προς την τρόικα
για ένα έτος και για όσο καιρό ο ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής
οικονομίας είναι κάτω του 1%. Όταν ο ρυθμός αυτός ξεπεράσει το 1%, τότε
οι αποπληρωμές να ξεκινούν και πάλι σταδιακά, και ως συνάρτηση της
ανάπτυξης, για όσο χρονικό διάστημα απαιτείται.
Το πλεονέκτημα εδώ είναι, και πρέπει να το πεις ευθαρσώς, ότι η Ευρώπη αποκτά έννομο συμφέρον να σταματήσει η ύφεση που κοντεύει να γκρεμίσει ό, τι έχει μείνει όρθιο στην χώρα. Επιπλέον, δίνει στους Γάλλους του Hollande το πάτημα που χρειάζονται για να ενεργοποιηθεί σωστά η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων.
Εν κατακλείδι, στόχος σου είναι να δεσμεύσεις τους εταίρους στην μη αποπομπή της Ελλάδας και σε κινήσεις διάσωσης του ευρώ. Δεν είναι καθόλου εύκολο. Δεν γνωρίζω αν είναι πλέον εφικτό. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι, διαφορετικά, αν απλώς πάρουμε μια επιμήκυνση ή περισσότερα δάνεια και παρατάσεις, η αποπομπή μας από ένα καταρρέον ευρώ θα είναι απολύτως σίγουρη. Ήδη εργάζονται για αυτή «παλιόφιλοί» σου (με τον Hans-Werner Sinn να είναι ο πιο εμφανής).
Γιάννη, πριν 15 χρόνια περίπου χρόνια κατάφερες να δεσμεύσεις τους ευρωπαίους να βάλουν την Ελλάδα στους κόλπους του ευρώ. Όταν θα τους ξαναδείς υπό την νέα ιδιότητά σου οι μισοί δεν θα θυμούνται τον ρόλο σου εκείνο κι οι άλλοι μισοί δεν θα σε έχουν συγχωρέσει για αυτόν (καθώς, εν τη ανοησία τους θεωρούν την Ελλάδα ως την αρχή του ευρω-προβλήματος). Τις επόμενες εβδομάδες θα πρέπει να τους ξαναδεσμεύσεις. Αυτή την φορά, δεν μπορείς να πετύχεις την απαραίτητη δέσμευσή τους μέσα από smooth-talking, φιλοφρονήσεις, δημιουργική μακρο-λογιστική και επίδειξη εξυπνάδας. Αυτή την φορά πρέπει να τους δεσμεύσεις σε πράγματα τα οποία δεν θέλουν επ’ ουδενί να δεσμευτούν. Εκείνοι θέλουν το πολύ-πολύ να σου δώσουν περισσότερο σχοινί να κρεμαστείς (την λεγόμενη επιμήκυνση και χαλάρωση των όρων του Μνημονίου 2). Εσύ πρέπει να μην το δεχθείς αλλά να απαιτήσεις μια σκάλα στην οποία να ανέβουν κι εκείνοι.
Το πλεονέκτημα εδώ είναι, και πρέπει να το πεις ευθαρσώς, ότι η Ευρώπη αποκτά έννομο συμφέρον να σταματήσει η ύφεση που κοντεύει να γκρεμίσει ό, τι έχει μείνει όρθιο στην χώρα. Επιπλέον, δίνει στους Γάλλους του Hollande το πάτημα που χρειάζονται για να ενεργοποιηθεί σωστά η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων.
Εν κατακλείδι, στόχος σου είναι να δεσμεύσεις τους εταίρους στην μη αποπομπή της Ελλάδας και σε κινήσεις διάσωσης του ευρώ. Δεν είναι καθόλου εύκολο. Δεν γνωρίζω αν είναι πλέον εφικτό. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι, διαφορετικά, αν απλώς πάρουμε μια επιμήκυνση ή περισσότερα δάνεια και παρατάσεις, η αποπομπή μας από ένα καταρρέον ευρώ θα είναι απολύτως σίγουρη. Ήδη εργάζονται για αυτή «παλιόφιλοί» σου (με τον Hans-Werner Sinn να είναι ο πιο εμφανής).
Γιάννη, πριν 15 χρόνια περίπου χρόνια κατάφερες να δεσμεύσεις τους ευρωπαίους να βάλουν την Ελλάδα στους κόλπους του ευρώ. Όταν θα τους ξαναδείς υπό την νέα ιδιότητά σου οι μισοί δεν θα θυμούνται τον ρόλο σου εκείνο κι οι άλλοι μισοί δεν θα σε έχουν συγχωρέσει για αυτόν (καθώς, εν τη ανοησία τους θεωρούν την Ελλάδα ως την αρχή του ευρω-προβλήματος). Τις επόμενες εβδομάδες θα πρέπει να τους ξαναδεσμεύσεις. Αυτή την φορά, δεν μπορείς να πετύχεις την απαραίτητη δέσμευσή τους μέσα από smooth-talking, φιλοφρονήσεις, δημιουργική μακρο-λογιστική και επίδειξη εξυπνάδας. Αυτή την φορά πρέπει να τους δεσμεύσεις σε πράγματα τα οποία δεν θέλουν επ’ ουδενί να δεσμευτούν. Εκείνοι θέλουν το πολύ-πολύ να σου δώσουν περισσότερο σχοινί να κρεμαστείς (την λεγόμενη επιμήκυνση και χαλάρωση των όρων του Μνημονίου 2). Εσύ πρέπει να μην το δεχθείς αλλά να απαιτήσεις μια σκάλα στην οποία να ανέβουν κι εκείνοι.
Ο Βαρουφάκης με τον Στουρνάρα 4/2/11
Κλείνοντας πιο προσωπικά, γνωρίζεις τα συναισθήματά μου για σένα. Θεωρώ σκανδαλώδες, παρόλο που δυο χρόνια τώρα διαφωνούμε έντονα, ότι έπρεπε τα πράγματα να έρθουν εδώ που έφτασαν για να σε χρησιμοποιήσει η φαύλη πολιτική σκηνή. Δίπλα σου, στην ίδια κυβέρνηση, έχεις τους εκπρόσωπους του καθεστώτος που μας οδήγησε στον γκρεμό. Θα έχεις πολύ λίγη υποστήριξη από αυτούς – κι είμαι σίγουρος ότι το ξέρεις, όπως ξέρεις ότι σε περιμένουν στην γωνία για να σου φορτώσουν την όποια αποτυχία (είναι βλέπεις τόσο επιθετικά βλάκες που θεωρούν ότι θα υπάρξει «μετά»!). Σου εύχομαι να πετύχεις. Την μόνη βοήθεια που μπορώ να σου προσφέρω αυτή την στιγμή είναι η αγάπη μου και η έντονη προειδοποίηση ότι το ευρω-σύστημα καταρρέει, κάτι που σου αφαιρεί την προοπτική μιας νέας παράτασης, επιμήκυνσης ή εξαγοράς χρόνου."
